Route 2 – Oorlog in Gemert, Bakel, Milheeze, De Rips, Elsendorp en Handel

Route 2: Oorlog in Gemert, Bakel, Milheeze, De Rips, Elsendorp en Handel
Zondag 12 juli 2020
Afgelegd: 55 kilometer
Totaal: 128 van 1000 kilometer
Eerdere blogs van dit project op een rijtje: klik hier

Gaat geen gewoonte worden, een volle week tussen twee fietstochten, maar het regende veel de afgelopen week en ik had mijn laatste werkdagen van het schooljaar (ik werk in het onderwijs). Vanaf nu veel meer vrije tijd en hopelijk meer zon! Ik fiets vandaag de tocht door de kernen van Gemert-Bakel, uit het boekje Fietsen door Death Valley De Peel (pdf). Drie verhalen blijven het meest hangen: de oorlogsjaren van Wim Wijtvliet, Willie Engbrocks en Eddie Hansen. Lees en leer; ik had tot vandaag ook nog nooit van ze gehoord.

Bakel en Milheeze

Ik start bij het bevrijdingsmonument in Bakel, bij de rotonde in het centrum van het dorp. Het gaat om drie rijzende figuren die het vrijheidsideaal hoog houden, lees ik op de website van de kunstenaar. Opschrift: vrijheid geeft je wat te doen. Het is nog net geen acht uur in de ochtend en het is lekker rustig in Bakel. Ik volg de knooppunten van de fietsroute en ga door het mooie buitengebied richting Milheeze. Konijnen rennen voor me uit en lichtstralen van de zon schijnen prachtig door de bomen – een mooi begin van deze ochtend! Op het dorpsplein in Milheeze maakt een kleine groep wielrenners zich voor de kerk klaar om ook een tocht te maken. Het mooie weer brengt, blijkt gedurende deze ochtend, ontzettend veel groepen op hetzelfde idee.

Direct na de rotonde bij het tankstation, vind je een wehrmachthuisje. Nummer 6 op de kaart uit het genoemde routeboekje, maar let op: die 6 staat niet op de juiste plek op pagina 21. Het huisje kom je al eerder tegen; navigeer anders even naar Weijer 2 in Milheeze. Het huisje wordt nog bewoond; alle anderen die hier hebben gestaan, zijn inmiddels verdwenen. Ze werden gebouwd in 1941 en bewoond door Duitsers die zoeklichten bemanden, vaak een man of zes per huisje. Als een bommenwerper werd gevangen in een lichtbundel, leidde dat eigenlijk bijna altijd tot een fatale afloop voor de geallieerden.

De Rips

Voor we het over de oorlog gaan hebben, eerst maar een ode aan de omgeving. Je volgt min of meer de Peeldijk, passeert een visvijver en vervolgens ben je kilometers lang in het natuurgebied De Stippelberg. Geen straf om hier te mogen rijden, zeker niet met dit weer. Hieronder enkele foto’s. Bij het maken van een foto kwam ik in aanraking met schrikdraad; fijn dat je daar niet voor wordt gewaarschuwd. Dat was even schrikken.

Tussen knooppunten 48 en 10 wijk je even van de route af voor een blik op de loopgraven die Nederlandse militairen in 1939 hebben gegraven in de Klotterpeel. Ontzettend grote inspanningen, lees ik op het informatiebord, en dan te bedenken dat ze helemaal niet gebruikt zijn. Er is geen schot gelost, we werden compleet verrast door de Duitsers. Hetzelfde schreef ik vorige week bij de bunkers in Meijel; niet gebruikt in 1940. De loopgraven waren destijds voorzien van houten wanden; dit is nu niet meer het geval.

Via een kruisbeeld aan de Kruisberglaan kom je bij de rotonde bij De Rips, knooppunt 11, waar je eigenlijk rechtdoor moet om je weg te vervolgen. Sla echter eerst linksaf; dit deel van de N277 heet de Burgemeester Wijtvlietlaan. Na een kilometer kom je bij een mooi eerbetoon. Lees het informatiebord aan allebei de kanten! De voorkant gaat volledig over een neergestort vliegtuig, de Lancaster OL-Y-NE 165; een Duitse nachtjager haalde het vliegtuig neer op 21 februari 1945. Zeven bemanningsleden vonden hier de dood, de Australiër Eddie Hansen stond erop een parachute mee te nemen en overleefde dankzij die sterke wil – eigenlijk was dit niet toegestaan omdat een parachute te veel ruimte innam. Dat overleven ging niet zonder slag of stoot, lees ik. Gewond en bewusteloos landde Hansen op de plek waar ik nu sta, bij dit monument. Hij wist niet of hij in vijandelijk gebied was en kroop naar een veiligere plek. Een dag lang verstopte hij zich in de bossen, waar hij rauwe aardappels met modder at, tot Nederlander Toon Verkampen hem vond en naar een hoeve bracht. Vanuit hier werd hij naar Eindhoven vervoerd. Voor hem was de oorlog voorbij, hij kon het navertellen.

Op de achterzijde van het bord de exacte locaties van de 28 gecrashte vliegtuigen in de gemeente Gemert-Bakel en een aangrijpende biografie van Wim Wijtvliet, tijdens de oorlog burgemeester van Bakel en Milheeze (Gemert-Bakel ontstond als fusiegemeente in 1997). De Duitsers wilden een vliegveld aan laten leggen in De Rips en vroegen burgemeester Wijtvliet om arbeiders; niet voor het eerst weigerde de burgemeester principieel. Later deze zomer meer over opstandige burgemeesters, ware helden. Helaas zijn ze bijna allemaal om het leven gekomen tijdens de oorlog. Ook deze Wim Wijtvliet: hij werd in zijn woning in Bakel gearresteerd, kwam weer vrij, werd in juli 1944 opnieuw ingerekend en snel daarna ging hij op transport. Zware arbeid volgde, en vernedering, een zwaar kampleven, ondervoeding, mishandeling. Begin februari 1945 kwam hij terecht in Buchenwald. De spieren wilden niet meer en een mishandeling op 9 februari werd hem fataal, hij viel op de grond en bewoog niet meer. Hij overleed op 42-jarige leeftijd en liet een vrouw en vier jonge kinderen achter.

Ik kom kort terug op Wijtvliet helemaal onderin dit verhaal, bij terugkomst in Bakel. Lees hier meer, er is gek genoeg geen Wikipedia-biografie.

Elsendorp en Handel

Via Landgoed Groote Slink-Bunthorst gaat de route verder richting Elsendorp. Net als bij het dorpje De Rips ben je de kern alweer gepasseerd voor je er erg in hebt. Vlak voor Elsendorp is er overigens nog een historische locatie met een informatiebord. Honderd meter hier vandaan stortte eind augustus 1942 een Engelse bommenwerper neer waarbij de zes bemanningsleden om het leven kwamen, jongens van in de twintig.

Vijf kilometer verder ben je in Handel, ook weer een klein dorp met nog geen tweeduizend inwoners. Ik navigeer op het adres van een zekere Willie Engbrocks en heb geen idee wat ik moet verwachten. Rector Coppensstraat 10, een kleine woning vlakbij het dorpsplein. En dan lees je op het informatiebord toch ook weer een heel interessant verhaal. Dat is het mooie van deze routes: grote verhalen als D-Day en Market Garden ken je, hier komen de kleine verhalen tot leven. Engbrocks was een Duitser die sinds 1930 in Gemert woonde en na enkele verhuizingen in Handel terechtkwam, in het huis voor me. Hij moest het Duitse leger in, werd ingedeeld bij de SS en kwam als bewaker terecht in kamp Amersfoort. De gevangenen die het konden navertellen, noemden Engbrocks een vertrouwensman, een man met een goed hart. Als een van de weinigen SS-ers wordt hij geëerd in Jeruzalem. Een goede Duitser dus, die in 1949 weer bij zijn gezin kon terugkeren en altijd een band bleef houden met mensen in Gemert. Er verscheen een boek en een documentaire van KRO Kruispunt. Dat laatste mocht de man zelf niet meer meemaken: hij overleed in 1984. Hier veel informatie van de lokale heemkundekring.

Gemert

Met een omweg door het buurtschap Koks en de Pandelaarse Kampen kom ik uiteindelijk in Gemert bij het Ridderplein. Hier ligt het prachtige kasteel, met delen van eind 14e eeuw, ik heb er in 2017 nog een mooie rondleiding gehad toen ik bij een reclamebureau werkte en we hier een leuke opdracht mochten doen. Op 11 mei 1940 was er een kort vuurgevecht van Duitse en Nederlandse soldaten die zich in het kasteel bevonden, waarbij een vleugel van het kasteel in brand werd geschoten en verwoest. Tijdens die gevechten vond ook een gijzelingsactie plaats, waarbij de Duitse soldaten honderden Gemertenaren als levend schild gebruikten. Er vielen doden, waaronder de elfjarige Nico van Vugt. Voor deze slachtoffers zijn sinds enkele jaren gedenktegels op het Ridderplein, ik kon ze zo gauw niet vinden.

Gemert werd bevrijd op 25 september 1944 en ook dat ging niet zonder slag of stoot. De Duitse troepen waren al weg maar dat wisten de Engelsen niet; Engelse granaten kwamen met name op en rond het Kruiseind neer. Daarna was het ook voor Gemert echt voorbij, de ellendige jaren.

De route gaat verder nauwelijks Gemert in; voor ik het weet ben ik weer in de natuur. Ik moet nog een kilometer of tien, terug naar Bakel.

En weer terug naar Bakel

Tereyken, Milschot, Hoogen-Aarle – de buurtschappen waar ik doorheen rijd hebben kleurrijke namen. Mooi hoor, de weilanden, de bossen, het heerlijke weer. Terug in Bakel vind ik bij de Mariagrot in de Julianastraat nog een gedachtenismonument voor burgemeester Wim Wijtvliet, het staat er nog geen jaar. Hij verdient het om hier herdacht te worden. Op het informatiebord een oude foto van de ambtswoning en natuurlijk rijd ik even langs het huis, dat er nog steeds staat. Zie foto’s 3 en 4 hieronder. Wijtvliet had destijds keuzes kunnen maken die heel wat makkelijker waren en die ervoor hadden gezorgd dat hij zijn kinderen had zien opgroeien. Als je dan opkomt voor je inwoners, ben je met recht een burgervader.

Ik kom nog in Someren binnenkort; dan meer over burgemeesters in oorlogstijd. (Lees hier).

Vijfenvijftig kilometer door de gemeente Gemert-Bakel – een heerlijke ochtend! En nu in totaal 128 kilometer op de teller.