Route 3: Oorlog in Deurne, Vlierden, Helenaveen, Neerkant en Liessel
Woensdag 15 juli 2020
Afgelegd: 89 kilometer
Totaal: 217 van 1000 kilometer
Eerdere blogs van dit project op een rijtje: klik hier
Deurne. Ik werkte er ooit 2,5 jaar op het gemeentehuis en ik heb er al vele kilometers gefietst, dit is bekend terrein. Vandaag fiets ik echter met een oorlogsbril door alle kernen en het enorme buitengebied. En ja, dan zie je weer veel nieuwe dingen. Een grote rit van 89 kilometer, dus een forse blog en maar liefst 62 foto’s. Ik voegde drie routes van Richard Schoutissen (Stichting Oorlogsslachtoffers) samen; hij was zo vriendelijk om mij pdf-bestanden te sturen van de drie fietsroutes die onder meer door de VVV werden verspreid. In die boekjes veel verhalen bij de historische locaties. Het boekje Fietsen door Death Valley De Peel (pdf) nam de routes over en voegde er een lus richting Ysselsteyn aan toe. Die sla ik over, ik kom hier binnenkort nog bij een andere fietstocht.
De zon scheen en de temperatuur was aangenaam, net als de lunch halverwege. Dit was Deurne!
Deurne
Ik rijd naar Deurne en maak eerst een korte stop op de Brouwhuissche Heide. Hier vond in september 1943 een afschuwelijke gebeurtenis plaats, een daad van totale willekeur. Twee Duitse militairen zitten in de trein van Venlo naar Helmond; ze vervelen zich en schieten op wat beweegt. Een boer in de Zeilberg heeft geluk, een kogel suist over zijn hoofd. Maria van Otterdijk (21) fietst op deze gure middag terug naar huis na een bezoek aan de Helmondse weekmarkt. Ze woont in Vlierden en is bijna thuis. Ze passeert de spoorwegovergang en Wachtpost 28 en haalt een 54-jarige Helmonder in. Die ziet haar even later op de grond liggen; Maria heeft veel pijn. Het meisje is stervende en wordt de wachtpost binnengebracht (waar nu het witte huis staat, foto 2 hieronder). Even later is ze dood. Pas in het ziekenhuis wordt een schotwond ontdekt. Het drama haalt kranten in diverse uithoeken van het land. Dankzij de marechaussee in Deurne weten we wat er gebeurd is; de daders zaten in de voorbijrazende DG 77042 naar Helmond. Ze hebben zich nooit hoeven te verantwoorden.
In Deurne bezoek ik enkele locaties. Ik begin bij Huize De Romein, een prachtig huis dat in de oorlog dienstdeed als schoollocatie voor de NSB. In 1940 leidde het tot vernielingen aan het pand. Een nog mooiere woning staat aan de Stationsstraat, waar industrieel Hub van Doorne vele jaren woonde. Echte Deurnenaren moeten mij maar eens vertellen hoe het zit: ik lees dat hij op momenten activiteiten van het verzet financierde, maar in het boek van Brabant Remembers lees ik ook: “Hij fêteert de Duitsers in zijn Lido-restaurant in Mierlo en sleept gedurende de oorlog mooie orders binnen.” En even verderop: “… dat Van Doorne in 1941 bij het Nieuwsblad van Deurne een Duitsgezinde redacteur in het zadel helpt.” Van Doorne werd na de bevrijding voorzitter van het Oranjecomité en dat werd niet door iedereen gewaardeerd.
Bij het protestante kerkje vlakbij het gemeentehuis, ligt het kleinste Joodse graf van Nederland. Hier ligt ie dan, die arme jongen waarover ik twee weken geleden schreef: Erwin Michael Joseph. Vermoord door zijn bevrijders: lees zijn tragische verhaal hier terug. Ik fiets door en aan de andere kant van het centrum sta ik op het kruispunt waar de 31-jarige Britse luitenant George Foster door Duits mitrailleurvuur werd gedood. Weer verderop is de kasteelruïne waar ik in het verleden een aantal mooie feestjes heb gehad. De Engelsen dachten dat er SS-ers in het kasteel zaten en ze namen het gebouw onder vuur. Enkele granaten kwamen binnen tot ontploffing en zo ontstond de ruïne zoals we hem nu kennen. Duitsers? Die waren er niet. De bewoner, Theodore Baron de Smeth, kon ontkomen vanuit een kelderraam.
Omgeving Leegveld / Natuurpoort De Peel
Ik fiets via buurtschap de Kulert Deurne uit en passeer de boerderij waar in de oorlog Samuel van der Hoeden ondergedoken zat. Hij was in Amsterdam een tandarts en hij zat in het verzet; vanaf 1943 was onderduiken voor hem verstandiger. In Amsterdam behandelde hij onder anderen het gezin van Anne Frank. Wat verderop meer onderduikadressen; hier zaten rabijn Jacob Soetendorp en zijn vrouw verborgen en hier was ook het kippenhok waar de ouders van Erwin Michael Joseph de oorlog uitzaten na de moord op hun zoon.
Als ik de spoorwegovergang bij het Leegveld passeer, kom ik op een kruispunt. Ik moet even alle kanten op voor ik echt verder kan, want hier zijn diverse historische locaties. Rechts, op de Griendtsveenseweg, was de Crisishoeve. Hier woonde verzetsstrijder Martien van den Eijnden, die enkele weken voor de bevrijding werd geëxecuteerd. Bij Natuurpoort De Peel aandacht voor een gecrashte bommenwerper. De bemanning overleefde; vijf van de zeven weten zelfs een arrestatie te ontlopen. Ik fiets even door omdat er aan de Klaverweg een paneel moet zijn over de zoeklichten in de Peel en de Kammhuberlinie. Ik krijg het niet gevonden. Als ik dan doorfiets richting Griendtsveen, krijg ik op het Mussenkeetpad ook het paneel over de Peel-Raamstelling niet gevonden. Wel hier: een fotogenieke bunker waar ik even mijn fiets tegenaan zet. De omgeving is hier prachtig.
Via Griendtsveen naar Helenaveen
Ik ben nu in het prachtige dorpje Griendtsveen, Limburgs grondgebied overigens, en wat is het hier toch enorm mooi. Ik kom er later nog eens terug, bij een andere fietstocht. Ik volg de Helenavaart een kilometer of zeven, een mooie route die ook nog even door een stiltegebied gaat. In de Mariapeel, een mooi wandelgebied, moet meer informatie over Broeder Leonardus te vinden zijn. Ik krijg het bordje helaas niet gevonden. Tragisch verhaal over hoe dingen kunnen lopen: deze geestelijke gaat voor brood naar Helenaveen in de hectische tijd na Dolle Dinsdag: is bevrijding inderdaad nabij? Hij komt Duitsers tegen die erop uit zijn om enkele Nederlanders te gijzelen en Leonardus komt in Duitsland terecht, waar hij van honger en uitputting sterft in een kamp. Was hij die dag maar niet naar de bakker gegaan…
Goed bekend is de Kerkrazzia van Helenaveen. Auteur Heidi Geven was in 2013 mijn collega toen ze De Hel van Watenstedt schreef; haar schoonvader Arie Crommentuijn was één van de 143 mannen die in najaar van 1944 werden opgepakt – Helmond en Deurne waren toen al bevrijd. Onder mensonwaardige omstandigheden moesten ze granaten en kanonnen maken in een fabriek bij Watenstedt, velen stierven van uitputting. Op 20 november was Helenaveen bevrijd, de dwangarbeiders waren pas in april 1945 vrij. Velen kwamen pas maanden later thuis; 26 mannen hebben de oorlog niet overleefd. Arie Crommentuijn kwam wel terug; hij stierf kort voor de presentatie van het boek.
Tijd voor een lunch; mijn gezin komt aanrijden en we hebben heerlijk gegeten bij Eetcafé In d’Ouwe Peel. Het is twaalf uur en de klokken van het mooie carillon zingen hun lied.
Neerkant en Liessel
Ik blijf de Helenavaart volgen en bij de kruising met het Kanaal van Deurne ga ik rechts. De natuur is hier schitterend, ik was er nog nooit geweest. De twee kernen die nu volgen, zijn Neerkant en Liessel. Ik was hier onlangs en schreef over het oorlogsleed van de dorpen in deze fietsblog – deze omgeving heeft het zwaar gehad in 1940-1945.
Twee plekken die ik de vorige keer niet bezocht: de Hoge Brug en het kerkhof in Liessel. Voor de Hoge Brug moet ik weer een stukje richting Helenaveen fietsen. Van een hoge brug is nu geen sprake meer, maar toen was die er wel; hij was hoog vanwege de forse turfaken die hier over het Kanaal van Deurne voeren. In de oorlog werd deze brug twee keer opgeblazen. In mei 1940 een defensieve daad van Nederlander Bastiaan de Zeeuw, die meer goed werk verrichtte maar later helaas omkwam bij de bekende scheepsramp in Duinkerken. Hij kreeg postuum een hoge militaire onderscheiding. In de herfst van 1944 waren het de Duitsers die de brug onklaar maakten. Later kwam er een ophaalbrug en tegenwoordig is er alleen nog maar een dam met een duiker.
Op het kerkhof in Liessel bezoek ik het enige oorlogsgraf dat hier aanwezig is; Willebrordus van der Wallen overleed in oktober 1944 bij de ontploffing van een munitiekistje. In totaal kwamen hierbij dertien Nederlanders om; afschuwelijke gebeurtenis op het Rinkveld te Asten, vlakbij Liessel. Mijn oog valt ook op het graf van een kindje, Wimke Goossens, die bijna twee jaar werd toen hij in 1944 overleed. De oorzaak is mij niet bekend; wel lees ik op het internet dat er in het grote gezin (14 kinderen!) ook nog anderhalf jaar lang plek was voor een Joods meisje. De ouders kregen een Yad Vashem-onderscheiding.
Terug via Deurne en Vlierden
Via bosgebied de Galgenberg, de zuidelijke rand van Deurne, de Baarschotse Heide, Vlierden en de Brouwhuissche Heide maak ik mijn lange tocht af. Op de Breemortelweg in Deurne informatie over Harrie van de Burgt. Hij was lid van de Binnenlandse Strijdkrachten en in oktober 1944 viel hij in handen van de Duitsers, samen met twee andere verzetsmannen. Ze werden op het vliegveld bij Venlo geëxecuteerd. Ik trap door en stuit vlakbij knooppunt 47 op het informatiebord over Arnoldus van Gaal. Ook weer een tragisch verhaal: hij kwam om het leven door het verzet omdat hij zich pro-Duits zou gedragen. Zijn lichaam werd hier begraven, op de Baarschotse Heide. In 1947 schreef de weduwe Van Gaal een brief naar de gemeente Deurne. Ze was woedend; haar man zou nooit lid zijn geweest van een beweging als de NSB en nu werd hij vermoord en als een dier zonder kist begraven. Zelfs de trouwring en het horloge heeft ze nooit meer teruggezien. De burgemeester laat de stoffelijke resten opgraven en er volgt een herbegraving op de begraafplaats naast de Willibrorduskerk in Deurne, maar wel in ongewijde aarde. Bij het opgraven werd nog een tabakspijp aangetroffen.
In Vlierden rijd ik uiteraard weer langs de plekken die ik eerder beschreef: het particuliere oorlogsmuseum van Wils Verberne en de schuilplaats in de bossen van Erwin Michael Joseph en zijn mede-onderduikers. De plek waar hij vermoord is, is dichtbij. Ik ben ook weer in de buurt van de plek waar Maria van Otterdijk om het leven kwam, waarmee ik dit verhaal begon. Het zit erop; de kilometerteller stopt bij 89. Een mooie, interessante rit!
En Deurne blijft prachtig.
[…] Nu volgt een kilometer of zeventien door een gebied met veel weilanden en akkers. Ik laat het dorp Ysselsteyn nog even links liggen en passeer vervolgens het Peelkanaal twee keer. Dit kanaal is in 1939 door werklozen gegraven als onderdeel van de Peel-Raamstelling. Deze tachtig kilometer lange verdedigingslinie met mijnenvelden, kazematten, prikkeldraadversperringen en loopgraven liep van de Maas bij Grave tot aan de Belgische grens bij Weert. Er liggen nog steeds ontzettend veel bunkers, tegenwoordig bewoond door vleermuizen. Een exemplaar fotografeer ik van dichtbij. Het stuk van de fietsroute ten westen van het kanaal, ligt op Brabants grondgebied. Bij het dorp Griendtsveen ben ik weer in Limburg. Een deel van de route fietste ik ook al tijdens mijn tocht door Deurne. […]