Als op elf september 2001 Amerika in het hart wordt getroffen, zitten duizenden mensen dagen, soms zelfs weken in onzekerheid over het lot van hun geliefden. De 33-jarige Tanya Bejasa uit Queens is één van hen. Vijfentwintig kilometer van haar appartement vecht haar verloofde, Sergio Villanueva, bij het WTC als brandweerman voor de levens van anderen. Nooit is er meer iets van hem teruggevonden. Met haar verhaal zorgt Tanya Villanueva Tepper, zoals ze nu heet, er niet alleen voor dat de herinnering aan Sergio in leven blijft, maar helpt ze ook lotgenoten over de hele wereld bij het verwerken van rouw.

Van 9/11-weduwe tot Koningin van de Veerkracht

Een interview uit 2015.

Veertien jaar na de aanslag op de WTC-torens en het verlies van haar grote geliefde gaat het goed met Tanya, ook al komt dat moment steeds weer terug. “Het speelt nog iedere dag een rol in mijn leven, maar de periode rond 11 september blijft zwaar. De herinneringen, het verdriet,  alles komt weer naar boven. Ik geef mezelf deze dagen veel ruimte om te eren en te gedenken”, zegt de vrouw die in Voorburg werd geboren omdat haar pleegvader op de Filippijnse ambassade in Den Haag werkte. Een interview met een zeer bijzondere Amerikaanse vrouw, die haar zelfverklaarde titel mijns inziens met recht mag dragen: de Koningin van de Veerkracht.

Het is alweer veertien jaar geleden. Hoe gaat het met je?
“Over het algemeen gaat het geweldig met me. Ik geniet weer, godzijdank. Ik heb een mooi leven in Miami met mijn man Ray, met wie ik trouwde in 2006. We hebben twee dochters, Emilia (8) en Samantha (7). Ze zorgen ervoor dat ik me nooit verveel en ze maken me altijd weer aan het lachen. Maar ieder jaar komt het weer terug, de maand september. De herinneringen, het verdriet; alles komt dan weer boven. Ik geef mezelf deze dagen veel ruimte om te eren en te gedenken. De tragedie speelt nog iedere dag een rol in mijn leven. Ik merk dat aan kleine gewoontes; zo kijk ik iedere ochtend om 09:11 uur even op de klok. Maar daarnaast heeft het me als mens voorgoed veranderd. Ik ben gevoeliger geworden sinds die zwarte dag. Ik voel het als mensen lijden, ben erg empathisch geworden.”

Een prachtig leven samen

Je verloor die dag je grote liefde…
“We hadden een geweldig leven, met zijn tweeën en met onze families en vrienden. Het is moeilijk om Sergio te beschrijven in een paar zinnen, hij was een grote persoonlijkheid. Een echte man; macho en sportief. Hij genoot van voetbal, golf en biljart. Sergio was een  levensgenieter. Hij hield van goed eten, sigaren, bier, wijn en Schotse whisky. En hij luisterde veel naar muziek, met name naar mannen als Frank Sinatra, Elvis Presley, Barry White, Julio Iglesias, Neil Diamond en Barry Manilow. Sergio was een moederskindje. Hij liet zich graag door haar verwennen en was zelf ook erg zorgzaam voor haar. Hij was een beschermende grote broer, je moest het niet wagen om aan zijn jongere broertje of zusje te komen. En hij was een loyale vriend. Hij was het meest gelukkig als hij werd omringd door familie en vrienden die hij al kende sinds zijn jeugd. En als hij mensen kon helpen, privé en in zijn werk. Hij was eerst politieman, later brandweerman.”

Foto rechts: Sergio, zijn moeder en de Twin Towers, 1970

“Zelf was ik 33 jaar in 2001. Ik was de trotse eigenaar van een kadowinkel, Inner Peace, op vijf minuten van ons mooie appartement dat we een jaar eerder samen hadden gekocht. Ik was nog nooit zo gelukkig geweest als in die tijd, met Sergio en ons prachtige leven. We waren soulmates, elkaars beste vrienden. Onze relatie begon op 30 juni 1994 in Miami, waar ik destijds woonde. Hij was er op vakantie met vrienden die ik ook kende; we waren allebei opgegroeid in dezelfde buurt in Flushing Queens, New York. We kusten elkaar die avond. Ik werd verliefd, hij ging terug voor zijn werk als politieman, en ik ging er met een truck met al mijn bezittingen achteraan om hem ervan te overtuigen dat ik de vrouw van zijn dromen was. Ik kende hem pas een maand en we woonden al samen. We hadden het zo leuk samen. We deelden onze liefde, zorgden voor elkaar, hadden dezelfde humor, maakten elkaar altijd aan het lachen. Ik heb veel geweldig lieve en mooie herinneringen aan die tijd. Zeven jaar na die eerste kus verloofden we ons, op 30 juni 2001. Hij schreef een erg mooi kaartje, die dag:

“Happy Anniversary Baby, the past seven years have flown by. Time flies when you’re with your soulmate. If the rest of my life is anything like the past few years I’m in for a beautiful trip. You are so my best friend. My whole heart is filled with love for you. I truly love you. Sergio.”

“We waren in de zevende hemel. In augustus 2002 zouden we gaan trouwen en we dagdroomden al van de tweeling die we samen zouden maken in de huwelijksnacht; een jongen en een meisje uiteraard.”

Een zwarte dag

En dan is het elf september…
“Ik was thuis. Ik hoorde ervan op het nieuws, zoals zovelen. Het was nog vroeg en ik dacht in eerste instantie dat het meeviel; een klein vliegtuigje was in het WTC gevlogen. Totdat de tweede toren ook werd geraakt. Het was direct duidelijk dat het ging om een terroristische aanval. Ik werd steeds bezorgder: Sergio zou bijna thuis moeten komen na een dienst van 24 uur in Brooklyn, maar ik kreeg hem maar niet te pakken. Niemand niet, ook zijn kazerne was onbereikbaar. Ik was zo’n 25 kilometer van de plek verwijderd, maar toen de eerste toren bezweek, voelde ik dat in ieder deel van mijn lichaam. Wat ik toen voelde, is niet te beschrijven. Was Sergio daar? Ik werd hysterisch, ik kan me niet precies meer herinneren hoe ik de tijd doorbracht. Ik bedacht theorieën waarin hij gewoon veilig was, op zoek naar zijn collega’s, zijn vrienden. En toen kwam ook de tweede toren naar beneden.”

“Er moeten veel telefoontjes zijn gepleegd, want niet lang erna zat het hele huis vol familie en vrienden. We zaten samen te wachten op nieuws van Sergio. Ik bleef het maar ontkennen voor mezelf: er was vast niets gebeurd, hij was bezig met reddingswerk, straks zouden we van hem horen. Op een gegeven moment kregen we een telefoonnummer dat ik ieder uur belde, maar nieuwe informatie kwam er niet. We togen even naar het opleidingscentrum van de brandweer, maar we wilden niet tussen al die rouwende mensen zijn. Wij wilden naar huis. Wachten op Sergio.”

“Het was twee uur ’s nachts, 12 september inmiddels, toen ik aan de telefoon het officiële nieuws hoorde. Sergio stond op de lijst met vermiste brandweermannen. Maar dat betekende niet dat ik bij de pakken neer ging zitten. Als ik het op zou geven, zou Sergio dat merken. Ik wist: zolang er nog geen officieel bericht is over zijn lot, is er nog hoop op leven. Misschien zaten ze ergens vast, onder het puin. We waren vol hoop.”

“Ik sliep natuurlijk nauwelijks. En toen kwam er goed nieuws in de ochtend. Sergio was van de lijst met vermiste personen gehaald, hoorden we. Hij zou in orde zijn. De vreugde was onbeschrijflijk. We sprongen, schreeuwden, lachten, huilden. Maar er gebeurde vervolgens niets. De hele dag hoorden we niets. En het werd weer donker. Rond middernacht belde ik opnieuw met het speciale telefoonnummer. En toen kregen we een nieuwe klap. Hij was helemaal niet van de lijst gehaald. Hij stond er nog steeds. Sergio Villanueva: vermist. Door de chaos waren we eerder die dag verkeerd geïnformeerd. Helemaal uitgewoond viel ik toen in slaap. Het was vreselijk. En dat was het dan. We konden niet anders doen dan wachten. Dagenlang wachten, op een gegeven moment zelfs weken. Hopen op een wonder…”

Die eerste fase… Hoe kan een mens omgaan met zoveel verdriet?
“Ik kan dat bijna niet in woorden uitdrukken. Je wordt door een vloedgolf van diep, diep verdriet geraakt. Je zoekt naar licht, naar adem. Je rouwt stap voor stap en doet wat je kunt om op te staan en de dag onder ogen te zien. Je houdt je vast aan de hoop dat het beter wordt, meer kun je niet doen. Sommige momenten uit die eerste periode zie ik nog heel helder voor me, andere beleefde ik als in een roes.”

Een menselijk gezicht in een historische tragedie

Juist op dat zwaarste moment in je leven toon je je bijna onmenselijk. De historische tragedie had een gezicht nodig, besefte je. Je wilde je verhaal delen, kwetsbaar als je was, en je klopte op de deuren van landelijke media. Waar haalde je de kracht vandaan?
“Vlak voor 9/11 zag ik een documentaire over de Shoah Foundation, een stichting die verklaringen van Holocaust-overlevenden vastlegde op video. Dankzij hun getuigenissen kon ik me erg goed inleven in de horror van die tijd. Ik leerde slachtoffers kennen, leerde waar ze doorheen waren gegaan. Ik wist al vrij snel na 9/11, dat de aanslagen ooit een vergelijkbare plek in de geschiedenisboeken zouden krijgen. Ik voelde het als een verplichting om het verhaal van Sergio te delen, zodat toekomstige generaties zullen beseffen hoe zinloos de aanslagen waren. Hoeveel onschuldige levens er die dag genomen zijn.”

“Ik stond er niet alleen voor. Het hielp me enorm dat ik veel anderen ontmoette die door hetzelfde rouwproces gingen. Een hele gemeenschap begreep mijn pijn. Ik ben dankbaar voor de steun die we aan elkaar hebben gehad. We zijn samen een emotionele reis aangegaan. De omstandigheden waarop we elkaar hebben ontmoet zijn natuurlijk vreselijk, maar ik voel me gezegend voor de vele vriendschappen die er zijn ontstaan.”

Rebirth

En toen kwam Project Rebirth, en de documentaire Rebirth, over hoe nabestaanden van 9/11 omgingen met hun verlies. Je werd jarenlang gevolgd voor de film die in 2011 verscheen. De hele wereld leerde Sergio kennen. Iedereen zag je worstelen om weer te genieten van het leven.
“Rebirth paste precies binnen mijn intentie om het verhaal van Sergio te delen. Ik wilde mensen een persoonlijke verbinding geven aan 11 september. Het was heel belangrijk voor mij dat zoveel mogelijk mensen wisten dat er die dag een geweldig persoon is omgebracht, en dat er met hem duizenden anderen waren wiens leven werd ontnomen. Die hadden moeten overlijden wanneer de tijd daar was; niet op een door terroristen bepaald moment. Een andere reden om mee te doen aan Rebirth, was dat ik me na een jaar of drie realiseerde dat ik andere weduwen kon helpen door over mijn rouwproces te vertellen. Niet iedereen heeft zoveel steun gehad als ik. Ik hoopte dat ik van steun kon zijn voor mijn lotgenoten.”

Oorspronkelijk is de stichting opgericht voor het maken van die documentaire, maar daar blijft het niet bij.  Je werkt nu met ziel en zaligheid voor de organisatie.
“Ja. Men zag goed dat er veel meer mogelijk was. Project Rebirth leert mensen om te gaan met rouw, herstel en veerkracht. De verhalen die we vastleggen, zijn te zien in het National September 11th Museum, maar ze worden ook getoond in het leger, bij politie- en brandweerkorpsen en in de psychische hulpverlening. Mijn eigen verhaal deel ik graag met mensen die dezelfde weg moeten bewandelen als ik, maar ik spreek ook binnen het onderwijs over wat ik heb meegemaakt. Mijn werk geeft me ongelofelijk veel betekenis, zingeving. Het voelt als mijn roeping.”

“Ben ik op aarde om mensen te helpen door het delen van mijn ervaringen? Daar heb ik over nagedacht. Was het allemaal voorbestemd? Terwijl ik erover nadacht, besefte ik dat alleen ikzelf betekenis kan brengen aan mijn ervaringen en dingen ermee ten goede kan veranderen. Dat is dé reden waarom ik zo dankbaar ben dat ik dit werk mag doen.”

Wat is jouw belangrijkste boodschap?
“Het leven is op een mooie manier fragiel, gevuld met zo ontzettend veel wendingen. Je moet het beste uit iedere dag halen, beminnen en bemind worden, want liefde is het enige dat overblijft als we verdwijnen. Ik put veel troost uit de wetenschap dat Sergio zijn leven ten volle leefde en hij zal altijd herinnerd worden om zijn liefde voor anderen. En belangrijk is dat, als je rouwt of door een andere vorm van crisis gaat, liefde, hoop en steun van anderen je er altijd weer bovenop kunnen krijgen.”

Een nieuw leven

Hoe ziet je leven eruit anno 2015?
“Ik stap iedere dag met blijdschap uit mijn bed, ik geniet ervan om te moederen over onze dochters, ik houd van Ray als mijn levenspartner. Ray steunt me in alles wat ik doe en ik waardeer het heel erg dat hij begrijpt hoe belangrijk ik het vind om Sergio’s verhaal te delen, en om bezig te zijn met het verhaal van 9/11. Hij is trots op hoe ik anderen help door mijn verhaal te vertellen over liefde na verlies.”

“Sergio speelt ondertussen nog steeds een grote rol in mijn leven en binnen ons gezin. Mijn dochters zijn nog iets te jong om het hele verhaal te horen, maar dat gaat natuurlijk ooit nog komen. Sergio’s familie is nog steeds mijn familie; mijn dochters noemen de moeder van Sergio Abuela – oma in het Spaans; de familie is van Argentijnse komaf. Ray noemt haar Mom. Door het verhaal van Sergio te delen, houd ik de herinneringen in leven. Ik krijg veel brieven van over de hele wereld, van mensen die schrijven dat het voor ze voelt alsof ze Sergio gekend hebben ook al hebben ze hem nooit ontmoet. Dat raakt me, iedere keer weer.”

“Ondertussen ben ik ouder en wijzer geworden. Ik probeer niets als vanzelfsprekend te beschouwen en ik probeer onbelangrijke dingen nooit groter te maken dan ze zijn. Voor 9/11 zou ik wellicht snel oordelen over mensen, maar ik zie nu in dat iedereen zijn eigen reis doorloopt. Iedereen heeft zijn eigen manier van reageren op omstandigheden.

Irak, Afghanistan, een gepolariseerd Amerika, de dood van Bin Laden… Er is ontzettend veel gebeurd sinds elf september. Heb je al die jaren erna bovenop het nieuws gezeten? Had je een duidelijke mening? Of heb je jezelf juist af willen sluiten van alle ontwikkelingen?
“Ik heb me ervan afgesloten. Vooral in de eerste jaren zou het me allemaal veel te diep geraakt hebben. Het zou niet goed zijn geweest voor mijn rouwproces, terwijl ik er juist zo op gebrand was om stappen in de juiste richting te zetten. Ik kies ervoor om me ervan af te sluiten, nog steeds, ook omdat ik er toch geen invloed op kan uitoefenen. Zo kan ik mezelf blijven, in mijn huidige leven met Ray en onze dochters.”

“Er is een fase geweest waarin ik alles wilde weten. Documentaires en boeken, ik wilde alles zien. Maar toen besefte ik dat ik alleen iets had met de verhalen van de slachtoffers en helden. Niet het verhaal van de terroristen. Ik heb een groot archief met boeken en dagbladen, netjes opgeslagen om ooit te laten zien aan mijn dochters. Maar verder houd ik me nu vooral bezig met het hier en nu. Dat geldt ook voor de complottheoriën die ik wel eens voorbij zie komen. Ik besteed er geen moment van mijn tijd aan. Ik richt mijn energie liever op het blijven hameren op de zinloosheid van de hele tragedie.”

Je woont met je familie in Miami. Ben je nog vaak in New York?
“Ik ga zeker eens per jaar, sowieso altijd op elf september, maar ook vaak als ik iets heb voor Project Rebirth. New York voelt als een stad waar ik lang geleden leefde, en ik ben altijd blij om er weer familie en vrienden op te zoeken. Maar nog blijer word ik van mijn beslissing om in het zonnige Miami te wonen. Vooral tijdens de winter!”

“Het nieuwe One World Trade Center is adembenemend. Een perfect ontwerp met veel respect voor wat er hier gebeurd is. Ik ben deze week voor het eerst in de toren. Ook ga ik nog regelmatig naar Sergio’s kazerne. Het korps heeft dit jaar weer enkele bijzondere mensen verloren vanwege kanker, te wijten aan werk op Ground Zero op elf september en erna. Het aantal slachtoffers van de aanslagen groeit nog steeds en het breekt mijn hart.”

Meer informatie over Tanya op haar website.